فریضه ی امر به معروف ونهی از منکر به عنوان مکانیزم کنترل و نظارت همگانی در اسلام مورد توجه و عنایت در حاکمیت اسلام مطرح گردیده است که بتواند اصلاحات درونی و بیرونی را در جامعه حاکم بسازد. اصلاح اجتماعی با توجه به راه کارهای عملی اسلام، مؤثر وکار آمدتر به نظر می رسد.
لذا در مباحث پیش رو موضوعات امر به معروف و نهی از منکر به عنوان مکانیزم نظارت همگانی در اصلاح جامعه و همچنین نقش مؤثر که این راهکار می تواند اثرات نوید بخشی را در کنترل دولت با نظارت مردم و همچنین نظارت حاکم بر مردم ایفا نماید، مطرح گردیده است تا نقش امر به معروف و نهیاز منکر در اصلاح جامعه و نظارت همگانی بیشتر روشن گردیده و توجه مطالعه کننده را به این امر مهم معطوف داشته ام که عنصر نظارت همگانی در اسلام یکی ازراه کار های است که در چندین قرن قبل، برای اصلاح جامعه مطرح گردیده است. در این بحث دور اندیشی و جامع نگری دین اسلام در بعد نظارت نیز مطرح گردیده است .
مفهوم معروف ومنکر
معروف به کاری اطلاق می شود که با عقل و شریعت نیکو شناخته شود. ([۲]) به عبارت دیگر «معروف» یعنی شناخته شده و مقابل منکراست، یا کار نیک مطابق فطرت «معروف» آن است که مردم با ذوق آن را از حیات یکی از مباحث مهم در حاکمت های امروزی موضوع نظارت است که این امر نظارت حکومت بر مردم و مردم بر حکومت و همینطور نظارت حکومت بر نهاد های حاکمیتی بر یکدیگر را نیز در بر می گیرد و اما در بحث مورد پژوهش ما که صبغه ی حاکمیت در اسلام مطرح است و در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران هم به آن اشاره گردیده است.[۳] بیشترین تأکید ما بر نظارت همگانی در اسلام است.
از نظر اسلام نظارت یک وظیفه ی فردی و اجتماعی به حساب می آید که از مظاهر امر به معروف و نهی از منکر شمرده شده و جز امتیازات امت اسلامی قلم داد گردیده است. فلسفه نظارت در اسلام جلوگیری از طغیان وسر کشی است که به استبداد و ظلم و بی عدالتی پایان دهد.
نظارت در اسلام یک عمل آگاهانه ای است که هدف از آن سالم سازی محیط زندگی، خیر خواهی و رشد و بالندگی است. امر به معروف و نهى از منکر، مکمل فریضههایى چون نماز و زکات است و غالبا در قرآن در کنار اجتماعی متداول می دانند و به فطرت سلیم آن را درمی یابند.
طبق این تعاریف معروف ها دربین ملتها فطری و همگانی هستند و معمولا با تفاوت بسیار اندک بین دسته های گوناگون بشر یکسانند. در واقعیات زندگی بشری، یک سلسله معیارهای اصیل برای خوب وبد و زشت و زیبا وجود دارد وبشر با همان توان بشری قدرت تشخیص شایستگی ها و زیبایی ها را دارد
بنابراین خوبی ها و بدی ها ذاتی هستند و انسان با بینش فطری و برداشت های نخستین خود می تواند برخی از آنها را دریابد و مختصات کلی آنها را باز شناسد و در جزئیات و سطوحی که عقل انسان از شناخت آن قاصر است، وحی به کمک انسان می شتابد و در تشخیص خوبی ها از بدی ها او را راه می نماید.
راغب اصفهانی در مفردات می گوید: «منکر چیزی است که به زشتی شناخته شده است. منکر ا ز «نکر» به معنای نشناختن ریشه دارد و انکار نوعی عدم قبول است. » منکر هر کاری است که عقل ها و خردهای صحیح زشتی آن را حکم می کنند، یا اینکه عقل ها در زشتی و خوبی آن کار سکوت می کنند، سپس دین و شریعت بدی وزشتی آن را بیان می کند. ([۷]) کاری که مردم در جامعه خود آن را نشناسند، یعنی در جامعه متروک باشد، حال یا به خاطر زشتی اش یا به خاطر اینکه جرم و گناه است.
